مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها چه بلایی سرتان می آورد؟
مصرف خودسرانه و بی‌رویه داروهای آنتی بیوتیک به‌ویژه در فصل سرما به معضل جدی در جامعه تبدیل شده است غافل از اینکه این داروها بدون تجویز پزشک نه تنها به بهبودی بیمار منجر نمی‌شود بلکه سلامتی افراد را نیز به خطر می‌اندازد.
آنتی بیوتیک‌ها داروهای قدرتمندی هستند که با عفونت‌های باکتریایی مبارزه می‌کنند اما گاهی به دلیل مصرف نادرست سبب بروز مشکلات بیشتری برای بیمار می‌شوند.
اکثر پزشکان معتقدند استفاده نابجا یا نادرست دارو می‌تواند منجر به مقاومت آنتی بیوتیکی شود و عوارض جبران‌ناپذیری را در پی داشته باشد.
از طرفی مصرف خودسرانه دارو یکی از معضلاتی است که گریبانگیر جامعه ما شده و از آن به عنوان یکی از مهمترین علل مسمومیت در جهان نیز یاد می‌شود.
مُسکن‌ها نیز یکی از پرطرفدارترین داروهایی هستند که معمولا خودسرانه و بدون تجویز پزشک در هر سنی استفاده می‌شود، افراد با مشاهده اولین علائم سرماخوردگی و تنفسی اقدام به مصرف این داروها می‌کنند.
اهمیت این موضوع تا جایی است که در هفته جهانی آگاه‌سازی آنتی بیوتیک‌ها (۲۸ آبان تا چهارم آذر) برای آگاهی رسانی در زمینه آنتی بیوتیک‌ها با هدایت سازمان جهانی بهداشت، افزایش آگاهی عمومی و جهانی در برابر مقاومت میکروب‌ها به داروهای آنتی میکروبیال تلاش می‌شود.
تجویز دارو توسط مادر برای فرزند
داروخانه شبانه‌روزی بیرجند یکی از مراکزی است که افراد برای گرفتن دارو بدون نسخه مراجعه می‌کنند و خانمی که تقاضای آزیترومایسین و آموکسی‌سیلین داشت به خبرنگار ایرنا گفت: ۲ هفته قبل خودم به دلیل سرماخوردگی به پزشک مراجعه کردم و همین داروها تجویز شد الان این قرص‌ها را برای سرماخوردگی پسرم می‌خواهم!
امیرآبادی که اصرار زیادی برای دریافت دارو بدون نسخه دارد، افزود: زیر پوشش هیچ بیمه درمانی نیستیم و به دلیل هزینه‌های بالای ویزیت و اینکه هر سه یا چهار روز یکی از اعضای خانواده مریض می‌شوند نمی‌توانیم مدام به پزشک مراجعه کنیم.
یکی دیگر از شهروندان هم گفت: داروی آنتی‌بیوتیک و مُسکن عمدتا در کابینت یا یخچال همه خانه‌های مردم وجود دارد که در صورت بروز تب، سرماخوردگی یا سردرد استفاده می‌کنیم.
افراخته افزود: تا قبل از این هر بار به داروخانه مراجعه می‌کردیم انواع و اقسام دارو بدون نسخه داده می‌شد اما الان به دلیل کمبودهای دارویی یا به دلایلی که ما نمی‌دانیم، می‌گویند حتما باید نسخه داشته باشید.
وی بیان کرد: هنگام سرماخوردگی بیشتر از داروهای آنتی‌بیوتیک موجود در منزل یا دمنوش‌های گیاهی استفاده می‌کنیم و تا حدودی نیازی به مراجعه به پزشک نمی‌بینم مگر اینکه بیماری تشدید شود.
پیرمردی که ۱۵ دقیقه‌ای در داروخانه معطل دریافت داروهایش مانده، نظرات متفاوتی دارد و معتقد است که نباید دارو را خودسرانه مصرف کرد.
او گفت: داروی مازاد در خانه داریم اما به دلیل شرایط سنی و به توصیه فرزندانم خودسرانه استفاده نمی‌کنیم.
این فرد سالمند گفت: هنگام مریضی داروهای موجود در کابینت را به همراه می‌آورم تا تاریخ انقضای آن توسط پزشک کنترل شود و در صورت نیاز به توصیه پزشک از همان دارو استفاده کنم.
وی این کار را در کاهش هزینه‌های درمان و هدر رفتن داروها موثر دانست در حالی که در کمتر خانه‌ای از مردم قفسه‌ای از انواع داروها به‌ویژه آنتی‌بیوتیک و مُسکن‌ها وجود ندارد؛ داروهایی که خواسته یا ناخواسته روی هم تلمبار شده و به محض سردرد یا علایمی شبیه آن به سراغ آنها می‌رویم.
به‌رغم همه تاکیدات پزشکان مبنی بر پرهیز از استفاده خودسرانه دارو و عوارض ناشی از آن و با وجود سهولت در دسترسی به پزشکان هنوز برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دکتر خودشان باشند و هزینه‌ای بابت سلامتی پرداخت نکنند.
گاهی این موضوع به تجویز دارو به دیگران نیز منتهی می‌شود و برخی افراد حتی پا را فراتر گذاشته، پیراهن پزشکی بر تن کرده و دیگران را به مصرف داروهایی که در خانه موجود هست، تشویق می‌کنند!
موضوعی که سرپرست دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند توضیحات بیشتری درباره آن ارائه کرد و گفت: آنتی بیوتیک اول از همه برای سلامت بیماری که به این داروها نیاز دارد، ضروری است اما تشخیص مصرف آن باید توسط پزشک انجام شود.
دکتر کبری ناصری تاکید کرد: تشخیص نوع آنتی بیوتیک از عهده مردم بر نمی‌آید و پزشک براساس پرسش و پاسخ با بیمار و معاینه در نهایت به این نتیجه می‌رسد که فرد به آنتی‌بیوتیک نیاز دارد و چه نوع دارویی را باید مصرف کند.
وی گفت: در شرایط فعلی که مقداری با کمبود آنتی بیوتیک‌ها در کشور مواجه هستیم پیشنهاد دارم حتی‌الامکان این مساله رعایت شود زیرا آنتی بیوتیک دارویی نیست که فرد خودسرانه از داروخانه درخواست کند.
مقاومت میکروبی بر اثر مصرف نادرست آنتی بیوتیک
عضو هیات علمی گروه داروسازی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند افزود: مصرف نابجای آنتی بیوتیک به‌راحتی سبب مقاومت میکروبی می‌شود و وقتی فرد دوباره مبتلا به عفونت جدی شود آنتی بیوتیک‌های خوراکی جواب نمی‌دهد لذا منجر به بستری شدن بیمار، دریافت آنتی بیوتیک‌های فوق‌العاده قوی و افزایش هزینه‌های بستری و سایر موارد می‌شود.
وی گفت: در شرایط فعلی توزیع آنتی بیوتیک‌ها در داروخانه‌ها بهتر از شرایط یک ماه قبل شده است و معمولا بیماران دارای نسخه می‌توانند به دارو دسترسی داشته باشند.
ناصری عنوان کرد: یکسری افراد به دنبال دسترسی به آنتی بیوتیک‌ها بدون در دست داشتن نسخه هستند در حالی که آنتی بیوتیک بدون نسخه قابل ارائه نیست.
وی افزود: مردم به دلایل مختلف تقاضای دریافت انواع داروها را بدون نسخه دارند که از جمله می‌توان به نداشتن فرهنگ درست مصرف دارویی، کاهش دادن هزینه‌های پزشکی و از این قبیل اشاره کرد.
این پزشک داروساز گفت: نمی‌توانیم بگوییم داروی بدون نسخه به بیمار نمی‌دهیم اما همه تلاش ما بر این است تا وضعیت بیمار ارزیابی شود و راهنمایی مناسبی برای تحویل دارو داشته باشیم.
وی گفت: مصرف داروهای آنتی بیوتیک به دلیل کنترل ویروس کرونا نسبت به قبل تا حدودی کمتر شده و وضعیت سلامت مردم نیز اکنون بهتر و مراجعات مردمی به داروخانه‌ها کاهش یافته است.
آنتی بیوتیک به وفور در داروخانه‌ها موجود نیست
ناصری اضافه کرد: آنتی بیوتیک‌ها به وفور در داروخانه‌ها موجود نیست اما از شرایط یک ماه اخیر عبور کرده‌ایم و در هفته‌های اخیر بیماران به‌ویژه کودکان با نسخه مراجعه می‌کردند در حالی که با نبود دارو شرمنده آنها می‌شدیم.
وی با تاکید بر اینکه هیچ دارویی نباید خودسرانه مصرف شود گفت: ساده‌ترین روش این است مردم با مراجعه به داروخانه‌ها برای تهیه دارو حداقل از داروساز مشورت بگیرند.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با بیان اینکه مصرف خودسرانه دارو یکی از معضلات جامعه است افزود: مصرف بی‌رویه و نابجای آنتی بیوتیک‌ها مقاومت میکروب‌ها را بیشتر کرده و درمان همه ما را چه افرادی که دارو مصرف می‌کنند چه افرادی که مصرف نمی‌کنند را دچار اختلال می‌کند.
افزایش مصرف با آغاز فصل سرما
کارشناس مسئول امور دارویی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند هم گفت: با آغاز فصل سرما و شیوع آنفلوآنزا همچنین تصور غلطی که آنتی بیوتیک پاسخگو است شاهد افزایش تقاضا و مصرف آنتی بیوتیک بوده‌ایم.
شهرام هنرمند اظهار داشت: ابتدای پاییز امسال درخواست آنتی بیوتیک چند برابر فصل پاییز سال‌های گذشته بود و این موضوع در کنار کمبود مواد اولیه برای تولید دارو، منجر به کمبودهای دارویی در سراسر کشور از جمله خراسان جنوبی شد.
وی افزود: اکنون براساس اعلام سازمان غذا و دارو مواد اولیه مورد نیاز در دسترس قرار گرفته و آنتی بیوتیک در حال توزیع و پاسخگوی نیاز نسخه‌های مردم در داروخانه‌ها است.
کارشناس مسئول امور دارویی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بیان کرد: با توجه به اینکه بیشتر بیماری‌های ویروسی نیاز به آنتی بیوتیک ندارند لذا با مراقبت‌ها، استفاده از تب‌برها و تغذیه درست قابل رفع است.
وی گفت: اثرات مصرف آنتی بیوتیک سه تا پنج روز بعد از مصرف بروز پیدا می‌کند اما مردم تحمل ندارند لذا با تشدید علایم، مجدد سراغ آنتی بیوتیک قوی‌تر می‌روند در حالی که باید مراقبت بیشتری کنند.
هنرمند افزود: بیماران در این دوره مدام از این دکتر به آن دکتر رفته اما اطلاعات را به پزشکان منتقل نمی‌کنند، در نهایت بعد از مصرف ۱۰ روزه آنتی بیوتیک‌ها علایم در حال فروکش کردن است که نتیجه مصرف داروهای دوره اول بیماری بوده است.
وی تاکید کرد: روند بد مصرف آنتی بیوتیک سبب شده هم مصرف آن افزایش یابد، هم به‌جا مصرف نشود لذا شاهد انباشت دارو در خانه‌های مردم باشیم، علاوه بر این عوارض بیماری با مصرف چندین دارو بیشتر و سبب ضعیف شدن مقاومت بدن به‌ویژه در کودکان می‌شود.
کارشناس مسئول امور دارویی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند گفت: تجویز و مصرف غلط آنتی بیوتیک‌ها مقاومت بدن را در مقابل بیماری‌های عفونی کم کرده و سبب تشدید بیماری‌های مختلف در بدن فرد می‌شود.
لزوم فرهنگ‌سازی مصرف صحیح دارو
وی با اشاره به هفته جهانی آگاه‌سازی آنتی بیوتیک‌ها از ۲۸ آبان تا چهارم آذر افزود: فرهنگ‌سازی درخصوص مصرف دارو اهمیت زیادی دارد و در صورتی که افراد داروهای خود را در زمان معین و بدون وقفه مصرف کنند به‌طور حتم نه دارویی اضافه می‌ماند و نه نیازی به ذخیره دارو در خانه می‌شود.
هنرمند تاکید کرد: مردم باید در این زمینه فرهنگ خود را اصلاح و به‌روز کنند تا آخرین سلاح ما در مقابل بیماری‌های عفونی که احتمالا قوی‌تر از قبل ظاهر خواهد شد، از دست نرود.
وی با تاکید بر اینکه نگهداری دارو در یخچال نمی‌تواند ضامن سالم بودن آن باشد گفت: برخی داروها را تنها می‌توان مدت کوتاهی در خانه ذخیره کرد، در حالی که برخی افراد تصور می‌کنند در صورتی که دارو در یخچال نگهداری شود احتمال فاسد شدنش بسیار کم است و صدمه‌ای به فرد وارد نمی‌سازد.
کارشناس مسئول امور دارویی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند گفت: توصیه می‌کنیم بیمار برای دستیابی به تندرستی خود دوره مصرف داروهایش را به پایان برساند تا بهبودی کامل حاصل شود، همچنین افراد از مصرف خودسرانه دارو به جد پرهیز کنند.
