اینترنت کودکان چه مسیری را پیمود؟

گسترش فضای مجازی باعث شده تا روز به روز اقشار بیشتری از شهروندان با آن درگیر شوند. اگر شبکه اینترنت زمانی تنها در اختیار ارتش آمریکا بود و بعدتر بیشتر در فضای علمی و دانشگاهی مورد استفاده قرار می گرفت اما امروزه در همه حوزه‌های تفریحی، تجاری، مالی، مهندسی و حتی اجتماعی هم وارد شده است. جنبه اجتماعی_ارتباطی و یا تفریحی  اینترنت که حالا بسیار برجسته هم شده و از طریق اپلیکیشن‌های پیام رسان زمینه گسترش ارتباطات اجتماعی در فضای مجازی را فراهم کرده است؛ علاوه بر ویژگی‌های مثبتی که با خود داشته است باعث ایجاد مخاطراتی برای همه اقشار شهروندان مخصوصا کودکان و نوجوانان هم شده است.

اما کودکان یکی از آسیب‌پذیرترین اقشار شهروندان در مقابل آسیب های اینترنت هستند. آسیب هایی مانند آزارهای جنسی در فضای مجازی و یا حتی اساسا آگاهی زودتر از سن بلوغ نسبت به برخی از مسائل مربوط به بزرگسالان می تواند باعث بلوغ زودرس و حتی آسیب‌های روانی جدی در سال های بزرگسالی شود. اینجاست که لازم است تا علاوه بر والدین، دولت‌ها هم وارد کار شوند و با ایجاد برخی بسترهای اختصاصی برای استفاده کودکان از اینترنت زمینه کاهش صدمه‌پذیری این قشر آسیب پذیرتر جامعه را فراهم کنند.

رئیس دولت دوازدهم در این باره گفته بود که اخلاق برایشان مهم است؛ اینترنت کودکان و آینده جوانان و حراست از آن، فرهنگ، ایمان و آینده جوانان برای آن ها مهم است و تا روزی که حیات داشته باشد و رئیس جمهور باشد از حق مردم حراست می کند و نخواهد گذاشت حقوق مردم تضییع شود. همچنین وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرده بود که یکی از طرح هایی که برای کاهش آفات فضای مجازی در دستور کار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار دارد، اینترنت کودکان است.

در همین رابطه در ۱۳ آبان سال ۱۳۹۶ دستور انتشار «پیش‌نویس سند حمایتی و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان» صادر شد. این سند در چهار هدف کلان آموزش، فرهنگ‌سازی و ترویج فضای مجازی حوزه کودک، فراهم‌سازی زیرساخت‌های ارتباطی محتوایی و اعتمادی، توسعه بازار و مقاوم‌سازی کسب‌وکارها و مدیریت و راهبری برنامه اقدام تدوین شده و شامل ۴۰ اقدام اولویت نخست، ذیل هریک از این اهداف است.

در این پیش‌نویس ضمن بررسی چالش‌های فضای مجازی کودک و نوجوان و با اشاره به اسناد بالادستی و الزامات قانونی در حمایت و حفاظت از این قشر جامعه، از سه منظر فرهنگی، اقتصادی و حقوق شهروندی به تبیین ابعاد مختلف در موضوع پرداخته و سپس به نقش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حمایت از توسعه زیرساخت‌ها و تنظیم قوانین، به منظور حفظ منافع کاربران و ارائه‌دهندگان خدمات و فعالان این حوزه و همچنین توجه به ترویج و فرهنگ‌سازی در مجامع بین‌المللی اشاره دارد.

در این سند، با در نظر گرفتن اصول حاکم بر زیست بوم خدمات فضای مجازی که تمرکز بر پاسخگویی زیست بوم به تمام نیازهای ارتباطی و محتوایی مخاطبان اصلی (کودکان و نوجوانان) دارد، تسهیل و تأمین زیرساخت‌های اعتماد و حمایت متوازن از تمام تولیدکنندگان، عرضه‌کنندگان خدمات را به‌عنوان اصول حاکم بر زیست‌بوم فرض کرده است و با ترسیم چشم‌انداز سند، تاکید بر توسعه فضای مجازی کودک و نوجوان متناسب با هویت اسلامی - ایرانی سهم مناسبی در اقتصاد بخش و افزایش تولید محتوا و خدمات مناسب کودک و نوجوان در این فضا دارد. در نهایت سند صیانت از کودکان و نوجوانان در ۱۷ خرداد سال ۱۴۰۰ به تصویب رسید.

طبق این گزارش با وجود اینکه موضوع اینترنت کودکان در سال های گذشته و دولت های مختلف بارها مطرح شده اما به ظر می رسید وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم بناداشت در این زمینه اقدامات جدی انجام دهد. عیسی زارع پور- وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات سال ۱۴۰۰ از راه اندازی اینترنت پاک کودک و نوجوانان خبر داده بود و توضیح داد که ارائه اینترنت مخصوص کودکان یک جور تخصصی کردن استفاده از اینترنت است که حالا با اینترنت کودک شروع شده و پلتفرم‌های مطرح دنیا اکانت کودک و ابزار کنترل والدین روی پلتفرم خود راه‌اندازی می‌کنند تا پدر و مادرها روی محتوایی که در اختیار کودکان‌شان قرار می‌گیرد نظارت داشته باشند.

البته پیش از این هم اقداماتی از جمله راه‌اندازی سیم‌کارت‌ کودکان به راه افتاده بود که با استفاده از آن، والدین بتوانند زمان‌بندی استفاده از خدمات تلفن همراه (تماس، پیامک و اینترنت) را برای فرزند خود تنظیم کنند و از راه دور می‌توانند به مدیریت سیم‌کارت فرزند خود بپردازند و کودکان نیز آزادی عمل و امکان استفاده از تلفن همراه شخصی را در فضای امن تجربه کنند. همچنین ویژه‌سازی شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها برای کودکان، مناسب‌سازی اپلیکیشن‌ها و اجرای طرح‌های مرتبط با والدگری (Parenting)، آموزش و آگاه‌سازی کودکان، والدین و معلمان از تهدیدها و فرصت‌های مجازی، راه‌اندازی VOD‌های مختص کودکان و ایجاد مراکز شتاب‌دهی مختص حوزه کودک از جمله اقدامات صورت‌گرفته بخش خصوصی در این زمینه بوده است.

در نهایت شهریور سال ۱۴۰۱ طرح اینترنت کودکان توسط وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات معرفی شد. با ورود به سایتی که با عنوان اینترنت کودک معرفی شده، خطاب به پدران و مادران گفته شده که با استفاده از چند روش می‌توانند دسترسی فرزندان خود را به سایت‌های مختلف اینترنت مدیریت کنند. همچنین در بخشی از سایت به رده‌بندی یا لیست سایت‌های اینترنتی اشاره شده که با ورود به این بخش چهار عنوان سایت‌ با رنگ‌بندی سبز، سفید، زرد و نارنجی مشاهده می‌شود که هر کدام لیستی از سایت‌های که برای دسترسی کودکان و نوجوانان مناسب هستند را دربردارند.

با راه‌اندازی سرویس اینترنت کودک و نوجوان (سرویس ۴۵۶) سه امکان برای خانواده به‌منظور حفاظت از کودکان در فضای مجازی فراهم می‌شود. نخست با شماره‌گیری #۴۵۶*، دوم از طریق سایت  و سوم از طریق اپلیکیشن ۴۵۶ این امکان برای خانواده‌ها فراهم‌شده است تا دسترسی کودکان و نوجوانان خود به اینترنت را متناسب با سن و شرایط هر کدام تعریف و مدیریت کنند. به این منظور چهار سطح دسترسی تعریف شده است که در قالب چهار رنگ سبز، سفید، زرد و نارنجی تعریف شده است که فعلا رنگ سبز (برای کودکان زیر ۵ سال) در اپراتورها فعال شده است و به زودی سایر دسترسی ها نیز تعریف خواهد شد.

همچنین یک امکان دیگر و با انعطاف بیشتری در قالب اپلیکیشن فراهم‌شده است در این حد که پدر و مادر می‌توانند انتخاب کنند چه سرویس، چه سایت و یا چه اپلیکیشینی برای کودکان فعال شود و برای هر کدام از اعضای خانواده می توانند سطح دسترسی ویژه مربوط به وی را تعریف کنند.

کارشناسان معتقدند این طرح از این جهت که به کودکان سرویس‌های مناسبی داده شود و به خانواده این اختیار را می‌دهد که اینترنتی را برای فرزندان خود فراهم کنند، اقدام خوبی است؛ مشروط به اینکه شامل سایر طبقات اجتماعی نشود. آنها همچنین تأکید می کنند که اختیار و کنترل از پدر و مادر نباید گرفته شود؛ در واقع مبنای اینترنت کودکان این است که سرویسی را ارائه دهند که والدین  امکان کنترل، نظارت و مدیریت بر فرزندان خود را داشته باشندو نباید چنین امکان تلقی ایجاد کند که بعضا حاکمیت ها به جای پدر و مادر تصمیم گرفته اند و صرفا تعدادی از سایت ها را در اختیار کودکان قرار دهند اما اینکه سایت هایی وجودداشته باشد که خیال والدین راحت باشد، خوب است و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.