نابسامانی بورس | دولت سهام‌های گران را به مردم فروخت
دولت در سال گذشته درآمدهای زیادی از طریق واگذاری سهام خود و همچنین اعطای کد بورسی کسب کرد و بخشی از کسری بودجه خود را ناشی از تحریم و فروش نفت در بازارهای جهانی جبران کرد.
روحانی: فراز و نشیب بورس به دولت ربطی ندارد
حسن روحانی، رئیس‌جمهوری هفته گذشته در جلسه هیات دولت گفت: بازار سرمایه را در دوران کرونا به اوج رساندیم، بازار سرمایه مخصوص عده‌ای از شرکت‌ها بود که در یک گوشه‌ای کار می‌کردند. بازار سرمایه‌ای که همه مردم حضور پیدا کنند، حدود ۱۵ میلیون نفر در آن فعال هستند، ما بازار سرمایه‌ای با این قدرت نداشتیم که اکنون بسیاری از پروژه‌های مهم و بزرگ را به جای بانک، بازار سرمایه به میدان می‌آید. وی تاکید کرد: البته بازار سرمایه، فراز و نشیبی هم دارد و دولت فقط باید یاری و کمک کند و هیچ‌وقت در این بازار مداخله نمی‌کند، بازار سرمایه به ما مربوط نیست، یک بازار آزاد است و مربوط به شرکت‌ها و مردم است.
صحبت‌های روحانی در حالی مطرح می‌شود که به گفته کارشناسان دولت بیشتری دخالت در بازار سرمایه در سال گذشته انجام شد. کسانی که از فروردین تا تیر ماه توانستند سبد سهام خریداری کنند امروز همچنان در سود قرار دارند اما دعوت بی‌حساب و کتاب مردم به بورس باعث شد تا اوراق تسهیلات مسکن که تنها برای خرید خانه معامله می‌شود نیز متقاضی داشته‌باشد. شاخص ۵۰۸ هزار واحدی اولین روز کاری سال گذشته در مرداد به دو میلیون و ۱۰۰ واحد رسید اما طولی نکشید که این قله فتح شده ریزش کرد و بسیاری از سرمایه‌های خرد مردم را بلعید. در سه ماهه اول سال گذشته حدود ۳۶میلیون کد بورسی صادر شد که اگر برای هر فرد تنها ۱۵ هزار تومان دریافت شده باشد بیش از ۱۳۵ میلیارد تومان به درآمدهای دولت اضافه شده‌است. درآمدی که در ترازنامه دولت رقم اندکی محسوب می‌شود اما در اختیارش قرار گرفت. از سوی دیگر گفته می‌شود دولت از محل بازار سرمایه حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان درآمد کسب کرده که ۱۵۰ هزار میلیارد تومان از فروش اوراق بدهی و ۶۰ هزار میلیارد تومان هم از محل مالیات و فروش سهام شرکت‌های دولتی بوده است. این در حالی است که ورود انبوه نقدینگی باعث شد تا دولت بتواند از این محل درآمد کسب کند.
حمایت غلط، یعنی دخالت
احسان همتی، کارشناس بازار سرمایه به خبرنگار ما گفت: رئیس جمهوری به آزادسازی سهام عدالت اشاره کرد اما این تصمیم با سوءمدیریت‌های فراوانی مواجه بوده و در بسیاری از موارد حقوق مسلم سهامداران عدالت پایمال شده است. در این شرایط باید از آقای رئیس جمهوری سؤال کرد کدام آزادسازی؟ وی افزود: از روز ابتدای به اصطلاح آزادسازی سهام عدالت، فروش آن با موانع بسیاری همراه بود و عملا اتفاق مثبتی برای سهامداران رقم نخورده است. به بیان دیگر، عملا سهام عدالت آزاد نشده است. از سوی دیگر، سود نقدی سالانه مربوط به سال ۹۸ شرکت‌ها که به‌راحتی و بدون هیچ دغدغه‌ای باید به سهامداران عدالت پرداخت شود همچنان پرداخت نشده است.
به گفته این کارشناس بازار سرمایه، عدم اطلاع‌رسانی صحیح، سردرگمی مردم در انتخاب روش مستقیم و غیر مستقیم و فروش غیر شفاف بخش کوچکی از مشکلات سهام عدالت و در نهایت اصرار بر برگزاری انتخابات هیات‌مدیره بدون درنظر گرفتن مبانی قانونی و منافع عمومی مردم از دیگر مواردی است که به اتکای آنها می‌توان مدیریت دولت را در مساله سهام عدالت، ضعیف ارزیابی کرد.
همتی با اشاره به اظهارات رئیس‌جمهوری در مورد بازار سرمایه تصریح کرد: اگر دولت موجب رشد شاخص بورس شده اقدام غیر کارشناسی انجام داده اما اتفاقی که در واقع روی داده، انفعال دولت و وزارت اقتصاد در رشد افسارگسیخته بورس و به تبع آن هجوم مردم به این بازار در قیمت‌های بسیار گران بوده است. دولت خواسته یا ناخواسته بخشی از سهام خود را در قله شاخص گران به مردم فروخته و موجب زیان بسیار گسترده مردم شده است. بیمه‌گری کلان، دعوت بی‌منطق مردم به بورس، انفعال و ضعف وزارت اقتصاد موجب رشد حباب شاخص در نیمه اول سال ۹۹ شد و از سوی دیگر، سوءمدیریت و حمایت‌های غلط دولت از بازار سرمایه در نیمه دوم سال ۹۹ هدررفت منابع عمومی را به دنبال داشت، حمایت‌هایی که ذی‌نفعان انگشت‌شمار داشت و موجبات زیان مضاعف مردم را فراهم کرد. به گفته وی، هجوم نقدینگی به بازار به معنی افزایش عرضه سهام در ابتدای رشد بازار است، جایی که هم بازار سرمایه کشش عرضه‌های گسترده را داشته باشد و هم سهام عرضه شده در قیمت‌های مناسب به مردم فروخته شود.
از دیگر سو، دولت هم دارایی‌های خود را به مردم عرضه کند تا بتواند به منابع درآمدی خود کمک کرده و حدی از کسری بودجه را پوشش دهد و خریدار سهام دولتی در قیمت‌های منطقی بتواند خرید کند و از آینده قیمتی آن منتفع شود. در این شرایط به وسیله این عرضه سهام و کاهش عطش تقاضا از رشد دیوانه وار شاخص جلوگیری خواهد شد اما در مدیریت غلط بازار سرمایه فاجعه شاخص دومیلیون واحدی رقم خورد که این موضوع آغاز مداخله‌های غلط دولت در بازار بود. این مداخله‌ها، نتیجه آن عدم مدیریت بود و همچنان نیز در این روزها ادامه داشته و متاسفانه دولت از تجربه گرانبهای سال ۹۹ استفاده نمی‌کند.
دعوت مردم به بورس، بزرگ‌ترین دخالت است
میثم رادپور، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگویی که با خبرنگار ما داشت به دعوت دولت از مردم به بازار سرمایه اشاره و تصریح کرد: دعوت مردم به بازار سرمایه نوعی بیمه کردن آن و نبود ریسک تلقی شد و با این روش میلیون‌ها نفر وارد بازار سرمایه شدند که این موضوع مصداق بارز دخالت در بورس است.
وی افزود: نه‌تنها اعضای اقتصادی دولت بلکه افرادی که در حاکمیت نیز نقش دارند مردم را به بازار سرمایه دعوت کردند و با اعداد و ارقام و تحلیل اعلام کردند این بازار اکنون مطمئن‌ترین و سودده‌ترین بازار خواهد بود. تبلیغاتی که خارج از عرف انجام شد و نمونه آن در کشورهای دیگر مشاهده نمی‌شود.
رادپور تاکید کرد: در مرداد سال گذشته رئیس‌جمهوری گفت ما می‌گوییم بورس در حال رشد است و عده‌ای حالشان بد می‌شود، خب پنبه در گوشتان بگذارید. این‌گونه اظهارنظرها که مقامات خودشان را جای کارشناس می‌گذارند و مواردی مطرح می‌کنند باعث می‌شود مردم رغبت کنند تا در بازارهایی مانند بازار سرمایه وارد شوند. بر کسی پوشیده نیست که دولت در سال گذشته درآمد زیادی از بازار سرمایه کسب کرد و بخشی از سهام دولتی به مردم واگذار شد.
این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: عرضه و تقاضا بهترین ملاک برای تعیین قیمت است و بازار سرمایه این موضوع را به‌خوبی درک کرده بود اما یک‌باره دولت با دخالت‌های مستقیم در بازار به نتیجه رسید که قیمت‌ها پایین است و یک‌باره تصمیماتی اتخاذ کرد که باعث به‌هم‌ریختگی بازار شد. دلیل اصلی این دخالت هم جبران کسری دولت بود و از افزایش قیمت سهام نفع می‌برد. وی با بیان این‌که اکنون دولت به دنبال تحریک تقاضای صاحبان سرمایه در بورس است گفت: دولت در حالی به دنبال تحریک تقاضای بورس است که این تقاضا در سال گذشته وجود داشت و اگر دولت در آن زمان به‌درستی در بازار دخالت می‌کرد و سهام خود را می‌فروخت بازار از آن عطش خرید سهام خارج می‌شد اما اکنون به نام حامی قصد دارند از جیب همه افراد برای عده‌ای خاص بردارند تا آنها متضرر نشوند. دولت اکنون از طریق صندوق توسعه ملی قصد دارد تا بازار سرمایه را مدیریت کند اما نکته اینجاست پول‌های صندوق در دسترس نیست و بانک مرکزی باید پول چاپ کند که این موضوع به رشد نقدینگی و در نهایت افزایش تورم منجر خواهد شد. به گفته وی، پول‌پاشی در اقتصاد ایران هیچ زمانی نتوانسته به عنوان یک حامی خوب عمل کند و نتیجه عکس داشته‌است.
تصمیم غلط امروز، فردا خودش را نشان می‌دهد
مهدی حیدری، کارشناس ارشد اقتصادی درباره بازار سهام می‌گوید: عمده شرکت‌های بورسی ایران در حوزه‌های پتروشیمی، پالایشگاه، بانک‌ها، فولاد، مس، سنگ‌آهن و بیمه‌ها هستند و هیچ‌کدام تازه وارد بازار نشده‌اند اما این بازار در سال‌های گذشته از رصد مردم عادی دور بود و به همین دلیل با نرخ ارزانی معامله می‌شد.
وی با بیان این‌که یکی از دلایل اقبال به بازار سرمایه در دولت دوازدهم افزایش نرخ ارز بود تصریح کرد: این تجربه را در سال‌های ۹۱ و ۹۲ داشتیم که با افزایش نرخ ارز اقبال به بازار سرمایه افزایش یابد اما با ثبات دستوری نرخ ارز طی چند سال متوالی قیمت سهام پایین‌تر از نرخ واقعی معامله می‌شد و کل سهم بازار با قیمت یک خانه در منطقه لوکس تهران برابری می‌کرد. با افزایش نرخ ارز در سال ۹۷ و کاهش پس‌انداز مردم، عامه افراد به دنبال بازاری برای سرمایه‌گذاری بودند که از شهریور ۹۷ اقبال به بازار سرمایه زیاد شد. به گفته وی، سال ۹۸ بهترین سال برای بازار سرمایه بود اما سال گذشته ورود افراد با دانش اندک بورسی معادلات این بازار را برهم زد.
به‌طوری‌که اردیبهشت سال گذشته سهم برای خرید نبود. در ادامه نوسانات بازار در اردیبهشت، خرداد و تیر سال گذشته بازار سرمایه رشد عجیبی کرد به‌طوری‌که ارزش خودروساز ایرانی با ارزش یک خودروساز در یک کشور پیشرفته برابری می‌کرد.
عضو هیات‌مدیره مؤسسه مطالعات پیشرفته تهران در پاسخ به پرسشی مبنی بر این‌که چه اقداماتی باید انجام می‌شد تا بازار سرمایه با این نوسان مواجه نشود، گفت: دولت در بازار دو نقش دارد که یکی سیاستگذاری و دیگری نقش بازیگر به‌عنوان سهامدار است که در هر دوی اینها اتفاقاتی افتاد که خوب نبود. در بخش سیاستگذاری بازار سرمایه آماده این‌همه مهمان نبود و نرم‌افزار بازار سرمایه کم آورده بود. از سوی دیگر هزینه کارمزد معاملات حدود یک‌درصد است که نسبت به حجم بالای معاملات در سال گذشته رقم بسیار بالایی است.
در سال ۸۷ حجم معاملات در یک روز ۸۰ میلیارد تومان بود اما سال گذشته روزهایی داشتیم که ۲۰ هزار میلیارد تومان معامله انجام می‌شد و مشخص است سیاستگذار برای این بازار آماده نشده بود. سیاستگذاری در کشور چابک نیست و اگر در بازار سرمایه تصمیم اشتباهی گرفته شود فردا این مشکل خودش را نشان می‌دهد. وی در مورد دعوت مردم به بورس توضیح داد: دعوت به یک بازار به معنای بیمه کردن آن است که این با ذات اصلی بورس تفاوت دارد.
در آن زمان برخی افراد بیان می‌کردند ورود پول در بورس به معنای افزایش تولید است در حالی که اصلا ارتباطی به تولید ندارد. حیدری تاکید کرد: اردیبهشت سال گذشته بازار تشنه سهام جدید بود. اگر در آن زمان عرضه به‌موقع انجام می‌شد بازار به این وضع نمی‌افتاد و بدون این‌که شاخص به دومیلیون واحد برسد با شیب ملایم اصلاح می‌شد.
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: دولت سهام خود را در زمان بد و با روش اشتباه فروخت و از بازار سرمایه درست استفاده نکرد و سود اصلی نصیب سهامدارانی شد که قبلا در بورس حضور داشتند و با اطلاع سهم‌شان را در تیر و مرداد فروختند. شرکت‌هایی برای خرید سهام اقدام کرده بودند که در ابتدای سال ۹۹ حدود ۷۰ درصد سهام یک شرکت را در اختیار داشته و پس از مدت چند ماه این رقم به ۲۰ درصد کاهش یافته است.
به بیان بهتر ۵۰ درصد سهام به بالاترین رقم فروخته شده است. عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات پیشرفته تهران در مورد عرضه ای‌تی‌اف تاکید کرد: آنچه عرضه شده ای‌تی‌اف نبود. به این دلیل که صندوق دارا یکم ۳۰ درصد پایین‌تر از ارزش سهامی است که داخل سبد قرار گرفته است.
انگیزه دولت از این کار این بود که کنترل خود را از دست ندهد. اشاره کردم دولت در بورس ۵ درصد مالکیت دارد اما با همین مالکیت اندک، بازار را در دست دارد، طوری که دولت در بخش خودروسازی و بانک و بیمه، سهام اندکی دارد اما کاملا دولتی اداره می‌شود. حیدری گفت: بخشی از ریزش شش ماهه دوم سال مربوط به تغییر سیاست خارجی ایران بود. ما دوست نداریم بگوییم یک رئیس‌جمهوری در اقتصاد ما تاثیر می‌گذارد اما دلار ۳۲ هزار تومانی روند نزولی را طی کرد. کسانی که با دلار ۳۲ هزارتومانی سرمایه‌گذاری کردند، انتظار افزایش داشتند اما این اتفاق نیفتاد.
