تفاوت‌های «حق برداشت ویژه» و «استقراض» از صندوق بین‌المللی پول

بازار ارز خیلی زود پیام این خبر را دریافت کرد به طوری که آثار آن در تعدیل نرخ طی هفته گذشته مشهود بود. با این حال برخی محافل رسانه‌ای شبهه‌ای را مطرح کردند مبنی بر اینکه این اقدام به منزله استقراض از IMF و اجرای سیاست‌های اقتصادی آن است. حال آنکه چنین برداشتی به دلیل درک نادرست از سازوکار‌های صندوق و مفهوم SDR است.

 SDR یک نوع ذخیره ارزش دارایی است که می‌توان آن را به هر نوع ارز دیگری تبدیل کرد. در واقع ارزش SDR از میانگین وزنی پنج ارز دلار، یورو، یوآن، ین و پوند انگلیس به دست می‌آید و بر این اساس نرخی برای آن تعیین می‌شود. اگر فرض کنیم هر SDR معال ۱.۲ دلار باشد، وقتی شما یک SDR بدهید، ۱.۲ دلار دریافت می‌کنید. البته این نرخ متناسب با تغییرات نرخ پنج ارز مبنای SDR، به طور روزانه تغییر می‌کند.

 اساسا مقایسه وام صندوق و SDR مقایسه درستی نیست، SDR نوعی ذخیره ارزش است که صندوق بین‌المللی پول در زمان تأسیس، در ازای دریافت ۲۵ درصد ارز و ۷۵ درصد پول ملی، به کشور‌ها SDR داده است. سهمیه سهام کشور‌ها نیز بر اساس این SDR تعریف شده است.

بخشی از پرداختی هر کشور در زمان تأسیس صندوق به‌صورت ارز‌هایی مانند دلار و یورو و ... پرداخت شده که این مقدار در حساب ترانْش ذخیره نشسته است. این ترانْش ذخیره حالا جزو دارایی‌های ما است، چرا که قبلا در ازای آن، سفته ریالی یا مبلغ ارزی پرداخت کرده‌ایم و حالا می‌توانیم این ترانْش ذخیره که به صورت SDR بوده و جزو دارایی‌های ماست را استفاده کنیم. یعنی می‌توان یک خریدار پیدا کرد و در ازای فروش SDR، هر نوع ارز دیگری دریافت کنیم.

صندوق بر اساس اتفاقاتی که در اقتصاد دنیا رخ می‌دهد، برای تأمین نقدینگی مورد نیاز، یک SDR Allocation را به حساب کشور‌ها تزریق می‌کند که این SDR Allocation همزمان در دو سمت دارایی‌ها و بدهی‌های هر کشور می‌نشیند. بابت SDR Allocation سمت دارایی‌ها، بهره مثبت و بابت سمت بدهی‌ها بهره منفی تعلق می‌گیرد و، چون این دو مورد همزمان در حساب می‌نشیند و مبلغ یکسانی هم دارد، در نتیجه خالص بهره دریافتی و پرداختی صفر می‌شود. حال اگر یک کشور از SDR Allocation سمت دارایی استفاده کند، میزان دارایی کاهش یافته و بهره‌ای که دریافت می‌کرد کاهش می‌یابد.

 باید این گونه به موضوع نگاه کرد که کشور می‌خواهد از دو ظرفیت SDR Allocation و ترانْش ذخیره استفاده کند. این موارد جزو دارایی‌های کشور است که هر زمان اراده کند می‌تواند از آن استفاده کند.

 کشور‌های زیادی مانند پاکستان، سریلانکا، غنا و... در موقع نیاز به صندوق اعلام می‌کنند که مشکل اقتصادی دارند و درخواست تسهیلات می‌کنند. اتفاقا این تسهیلات هم به صورت SDR پرداخت می‌شود و آن کشور هم SDR را فروخته و به ارز مورد نیاز خود تبدیل می‌کند. این بخش از فرایند تسهیلات‌دهی مانند استفاده از ظرفیت SDR Allocation و ترانْش ذخیره است، اما مبنای این دو با هم کاملا متفاوت است.

مبنای ظرفیت SDR Allocation و ترانْش ذخیره این است که یک کشور در واقع دارایی‌های خود را تبدیل می‌کند، اما درباره تسهیلات، کشور متقاضی برنامه اقتصادی مورد نظر خود را ارائه می‌کند، صندوق شرایط اقتصاد آن کشور را بررسی می‌کند و در صورتی که صلاحیت دریافت وام محرض شود، می‌گوید در ازای دریافت وام باید چند مورد را هم ذیل برنامه خود انجام دهد و برخی اطلاعات را هم در اختیار صندوق قرار دهد. به این ترتیب کشور درخواست کننده تسهیلات باید کاملا تابع صندوق بین‌المللی پول باشد و هرگونه اصلاح اقتصادی مورد نظر صندوق را انجام دهد.

همچنین تسهیلات به صورت گام به گام پرداخت می‌گردد؛ یعنی متناسب با میزان پیشرفت در برنامه، صندوق بخشی از تسهیلات را پرداخت می‌کند و پس از پیاده‌سازی آخرین مرحله از نظرات صندوق، آخرین بخش تسهیلات پرداخت می‌شود. در نهایت پس از چند سال که وضعیت اقتصادی کشور مورد نظر بهتر شد، بر اساس ترتیباتی که از ابتدا مشخص شده، شروع به بازپرداخت تسهیلات می‌کند.

بنابراین SDR یک واحد پولی است که صندوق تعریف کرده و به این معنی نیست که می‌توان با SDR به تنهایی وام پرداخت کرد یا اینکه جزئی از دارایی‌ها باشد.

ایبنا